Uchburchak va uning turlari (dars ishlanmasi)

VII SINF GEOMETRIYA FANIDAN “UCHBURCHAK VA UNING TURLARI” MAVZUSI BO‘YICHA  BIR SOATLIK DARS

ISHLANMASI

I. Mavzu:  Uchburchak va uning turlari

1. Darsning maqsadi:

a) Ta’limiy maqsad :

-o‘quvchilarni quyidagi tushunchalar  bilan  tanishtirish;

– uchburchak  va uning elementlari haqida  tushuncha;

– uchburchakning turlari;

– uchburchak perimetrini  hisoblashni  o‘rgatish;

b) Tarbiyaviy maqsad:

– o‘quvchilarni vatanparvarlik va estetik ruhda tarbiyalash;

– jamoa  bilan ishlash ko‘nikmasini hosil  qilish;

c) Rivojlantiruvchi maqsad:

– o‘rgangan bilim va ko‘nikmalarini  umumlashtirib, xulosa  chiqara  olish;

– chiqarilgan  xulosalardan amalyotda  to‘g‘ri  foydalana olish.

d) Kasbga yo‘naltiruvchi maqsad:

– o‘quvchilarni kelajakda kerak bo‘ladigan muhim kasblarga yo‘naltirish

Mavzuni  o‘rganish  jarayonida o‘quvchilar quyidagi  bilim va ko‘nikmalarga ega  bo‘lishlari  kerak.

Bilimlar: 

– uchburchak  haqida  tushunchaga  ega  bo‘lish;

– uchburchakning turlari  haqida  tushunchaga  ega  bo‘lish.

–  uchburchakning  perimetri  nima  ekanligini  bilish;

 Ko‘nikmalar:

– uchburchaklar  shaklini  chiza  olish;

– uchburchaklarni tomonlari va burchaklari bo‘yicha  turlarga  ajrata  olish.

– chizg‘ich  yordamida  berilgan uchburchakning  perimetrini o‘lchay  olish;

Malakalar:

– uchburchak va uning turlari mavzusiga oid sodda masalalarni mustaqil yecha olish.

Shakllantirilayotgan kompetensiyalar:

– kommunikativ, axborot bilan ishlash, umummadaniy.

Amalga oshirish usuli:

– guruhlarda va juftliklarda ishlash

III.Darsning  uslubi:   «aqliy hujum»,»bahs-munozara», «guruhlarda ishlash».

IV.Darsning  jihozi: 

VII sinf  Geometriya darsligi, noutbook, sirkul, chizg‘ich, plakatlar, tarqatma materiallar, kartochkalar, testlar,  krossvord, texnika  vositasi (kodoskop) uchburchaklar  modellari (metaldan yasalgan).

1. Dars rejasi:

1)  Tashkiliy  qism

a) salomlashish, davomatni  aniqlash va sinf xonasi tozaligini nazorat qilish;

b) guruhlar va guruh sardorlari  bilan  tanishish

2) Asosiy  qism

a) o‘tilgan mavzuni so‘rash;

b) yangi darsning  bayoni;

v) amaliy ish;

s) aqliy  hujum;

g) masalalar yechish (testlar, krossvord, masalalar yechish)

3) Xulosa

a) g‘olib guruhni  aniqlash

b) faol ishtirok etgan o‘quvchilarni  baholash;

v) uyga vazifa

2.Darsning  shiori: “Kuch birlikda”

Asosiy  qism:

a) O‘tilgan  mavzuni  so‘rash

1) Burchak deb nimaga aytiladi?

2) Qo‘shni burchak deb nimaga aytiladi?

3) Vertikal burchak deb nimaga aytiladi?

4) Siniq chiziq deb nimaga aytiladi?

5) Ko‘pburchak deb nimaga aytiladi?

b) Yangi  darsning  bayoni :

Uchburchak va uning turlari

         Uchburchaklar, ularning  perimetri haqida siz boshlang‘ich sinflarda tanishgansiz. Tekislikda uchta  A, B, C  nuqtalarni belgilaylik:

B

A  C

 

 

A, B , C  nuqtalarni AB, AC, BC  kesmalar  yordamida tutashtiramiz. Natijada  ABC uchburchak deb ataluvchi shakl hosil bo‘ladi.

Ta’rif. Tekislikning  AB,  BC,  AC kesmalar bilan chegaralangan qismi ABC uchburchak deyiladi va  Δ ABC kabi  belgilanadi.

A, B va C nuqtalar uchburchakning uchlari deyiladi.AB, BC, AC kesmalar esa uchburchakning tomonlari deyiladi.

Uchburchakning  ixtiyoriy bir tomoni qolgan ikki tomoni yig‘indisidan kichik,ammo  ular  ayirmasidan  katta  bo‘ladi.

AC-BC<AB<AC+BC

AB-BC<AC < AB+BC

AB-AC< BC<AB+AC

2. Uchburchak  turlari.

Uchburchakda  uchta  burchak  bor. Uchburchak  burchaklari gradus o‘lchovlarining  yig’indisi  180^o ga teng.

<A+ <B+ <C = 180^o

Uchburchak  burchaklariga  ko‘ra  uch  xil  bo‘ladi:

1. o’tkir  burchakli  uchburchak,
2. o‘tmas burchakli uchburchak,
3. to‘g‘ri burchakli uchburchak.

 

Uchburchakning burchaklari	Uchburchakning atalishi	Ko‘rinishi (rasmi)
Hamma burchaklari o‘tkir burchak	O‘tkir burchakli uchburchak
Burchaklaridan biri to‘g‘ri burchak	To‘g‘ri burchakli uchburchak
Burchaklaridan biri o‘tmas burchak	O‘tmas burchakli uchburchak

 

Uchburchak tomonlariga ko‘ra uch xil bo‘ladi:

1. teng  tomonli (muntazam) uchburchak,
2. teng yonli  uchburchak,
3. turli tomonli  uchburchak.

 

Uchburchakning tomonlari	Uchburchakning atalishi	Ko‘rinishi (rasmi)
Uchala tomoni o‘zaro teng: AB=BC=AC	Teng tomonli (muntazam) uchburchak
Ikkita tomoni o‘zaro teng: AB=BC	Teng yonli uchburchak
Uchala tomonining uzunliklari har xil: AB≠BC≠AC	Turli tomonli uchburchak

 

ABC teng yonli,  ya’ni AB=BC bo‘lsa, odatda, AC tomoni uchburchakning  asosi  deyiladi, Ab va BC tomonlari yon tomonlari deyiladi.

3. Uchburchakning     perimetri

Ta’rif. Uchburchakning perimetri deb uning uchala tomoni uzunliklari  yig‘indisiga aytiladi. ABC uchburchak perimetri  P=AB+BC+AC ga tengdir.

VI.Darsni mustahkamlash

a )  Amaliy  ish

Yangi  mavzu  bayonidan  so‘ng, metaldan yasalgan uchburchak modellari o‘quvchilarga beriladi va ular  shu  uchburchakning  perimetrini chizg‘ich yordamida tezlik bilan hisoblab berishlari  kerak.

b) Aqliy  hujum

1. Geometriya so‘zining ma’nosini ayting?
2. Planimetriya qanday bo‘lim?
3. Bir burchagi to‘g‘ri burchak bo‘lgan uchburchakning  nomini  ayting?
4. Kesma deb qanday shaklga aytiladi?
5. Maqolni davom  ettiring:   Yetti o‘lchab,  …….
6. Nur deb qanday shaklga aytiladi?
7. 5 km necha mm ga teng?
8. Bitta burchagi  o‘tmas  bo‘lgan uchburchakning  nomini  ayting?
9. Qo‘shni burchaklar yig‘indisi necha gradusga teng?
10. Vertikal burchaklar yig‘indisi 120⁰, o‘zlari necha gradusdan?
11. v) Masalalar yechish

1)  Teng  tomonli  ucburchakning  perimetri  24,6 sm bo‘lsa, uning  tomonini toping?

A) 4,2 sm  B)   12,2 sm   C)  1,4 sm

2) Teng  yonli ucburchakning  asosidagi burchagi  66^o bo’lsa  qolgan  burchaklarini toping?

A) 144^o , 66^o    B) 66^o  , 66^o    C) 48^o ,66^o

3) Teng  yonli ucburchakning  asosi 32 sm, yon  tomoni  asosidan 3 sm  qisqa .

Shu  uchburchakning  perimetrini  toping?

A) 90 sm      B)  93 sm       C)  102 sm

2) Krossvordlar   tarqatiladi   (bir  xil)

 

1

P

2

T

e

ng

y

o

n

l

i

r

i

3

T

e

ng

t

o

m

o

n

l

i

e

4

o‘

t

k

i

r

r

 

Bo‘yiga:

1) Tomonlar uzunliklarining yig‘indisi;

Eniga :

2) Ikki  tomoni  teng  bo‘lgan  uchburchak, ………  uchburchak deyiladi;

3) Uchala tomoni o‘zaro teng  bo‘lgan  uchburchak ……….. uchburchak deyiladi.

4) 0⁰ dan katta lekin 90⁰  dan kichik bo‘lgan burchak ….. burchak deyiladi

1. g) Tarqatmalar

Har bir guruh bittadan masala olib, tezlik bilan  yechishlari kerak

1-masala. Uchburchakning bir burchagi 40⁰ ga teng, ikkinchi burchagi esa undan 1,5 marta katta. Shu uchburchakning uchinchi burchagini toping.(80⁰⁾

2-masala. Teng yonli uchburchakning yon tomoni  8,2 dm ga , asosi uzunligi esa 60 sm ga teng. Shu uchburchakning perimetrini toping. (22,4 dm)

3- masala. Uchburchakning bir burchagi 70⁰, ikkinchi burchagi undan 10⁰ ortiq. Shu uchburchakning uchinchi burchagi necha gradusga teng. (30⁰)

Shundan  so‘ng  o‘quvchilarga quyidagi  topshiriq  beriladi:

Muammoli topshiriq: Uzunliklari  1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9  ga teng bo’lgan kesmalar

berilgan.Shu kesmalar yordamida qaysi guruh ko’p uchburchak yasay oladi?

3. Xulosa

VII. Uyga  vazifa. 5,7,9-masalalar

Foydalanilgan manbalar:

1. 7-sinf Geometriya  darsligi. Toshkent-2009 A.Azamov, B.Haydarov, E.Sariqov, A.Qo’chqorov, U.Sag’diyev

2. 7-sinfda Geometriya.Metodik qo’llanma. Toshkent-2009 A.Azamov, B.Haydarov, E.Sariqov, A.Qo’chqorov, U.Sag’diyev

3. Ziyonet.uz, Uzedu.uz, RTM.uz , abdiyev.uz internet saytlari materiallari